Bigoreksja – co to jest i jak się objawia?

Według DSM-V bigorexia (zwana dysmorfią mięśniową) jest zaburzeniem percepcji obrazu ciała (Body Dysmorphic Disorder – 300.7), które należy do zaburzeń obsesyjno-kompulsyjnych (obsessive-compulsive disorder). Szczególnie charakterystyczne dla osoby z bigoreksją jest przekonanie, że jej ciało jest zbyt chude lub niedostatecznie umięśnione, nawet wtedy, gdy ta muskulatura jest bardzo rozwięnięta. Bigoreksja występuje głównie wśród mężczyzn, którzy zazwyczaj mają „normalnie” wyglądające ciało lub są nawet bardzo umięśnieni. Grupę ryzyka stanowią osoby ćwiczące intensywnie na siłowni, a także sportowcy, którzy są niezadowoleni z wyglądu swojego ciała.

Większość osób z dysmorfią mięśniową przywiązuje ogromną wagę do diety. Zazwyczaj jest to dieta wysokobiałkowa i niskotłuszczowa, gdzie spożycie białka w przeliczeniu na 1 kg ciała sięga nawet 5g. Należy zaznaczyć, że zapotrzebowanie na białko zdrowego dorosłego człowieka wynosi ok. 1g /1kg masy ciała; u osoby w okresie rekonwalescencji lub kobiet w ciąży wynosi 1,5g, a u zawodowych sportowców ok. 2g. Oczywiste jest, że ilość 5g /1kg masy ciała to zdecydowanie za dużo. Stosowanie takiej diety przez dłuższy czas może spowodować zaburzenia w funcjonowaniu wątroby i nerek, a w efekcie do trwałego uszkodzenia tych organów.

Osoby cierpiące na bigoreksję intensywnie ćwiczą na siłowni, a trening skierowany jest na rozbudowę masy mięśniowej. Ponadto podporządkowują one swój plan dnia ćwiczeniom i często rezygnują z zajęć, które wymagają skrócenia treningu. Nie zaprzestają również ćwiczyć gdy są chore lub mają kontuzję, a opuszczenie treningu wywołuje u nich poczucie winy. Dodatkowo często mierzą swoje obwody ciała, przeglądają się w lustrze oraz porównują swoją muskulaturę i wygląd z innymi.

Chęć osiągnięcia wymarzonej, umięśnionej sylwetki powoduje często sięganie po różnego rodzaju środki wspomagające przyrost tkanki mięśniowej, poczynając od odżywek białkowych aż po sterydy anaboliczne. Długotrwałe stosowanie stedydów powoduje bardzo wiele negatywnych skutków, między innymi zaburzenia: hormonalne (impotencja, zanik jąder), układu krwionośnego, gospodarki wodnej (obrzęki twarzy i stawów), psychiczne (zwiększone agresja, stany depresyjne lękowe).

Życie społeczne i towarzyskie osób dotkniętych dysmorfią mięśniową jest ograniczone, gdyż unikają spotkań towarzyskich, które kolidują z planem treningu lub porą posiłku, co na dłuższą metę skutkuje wyobcowaniem. Całe ich życie, zarówno społeczne, jak i często zawodowe, podporządkowane jest planowaniu diety i treningów. Skrajnym przykładem opisywanym w literaturze jest mężczyzna, która przegapił narodziny swojego pierwszego dziecka, bo musiał skończyć 6-cio godzinny trening czy inny, który stracił prestiżową posadę w firmie prawniczej, ponieważ musiał stosować ścisłą diety, a praca to uniemożliwiała.

Kompulsywne zachowania są związane z wyżej opisanymi aspektami i przejawiają się między innymi: w spędzaniu wielu godzin na siłowni, wydawaniu dużych sum na suplementy (w tym sterydy), odbiegającemu od normy sposobowi odżywiania.

KRYTERIA DIAGNOSTYCZNE BIGOREKSJI, CZYLI JAK MOŻNA JĄ ROZPOZNAĆ

1. Zaabsorbowanie przekonaniem, że ciało jest niewystarczająco umięsnione.

2. Zachowania związane ze spędzaniem wielu godzin na ćwiczeniach fizycznych oraz przesadną kontrolą diety.

3. Zaabsorbowanie przejawiające się w co najmniej 2 z 4 poniższych:

• Częste rezygnowanie z ważnych społecznych, zawodowych, wypoczynkowych zajęć z powodu kompulsywnej potrzeby utrzymania planu ćwiczeń i diety.

• Unikanie sytuacji ekspozycji ciała, a konieczność takiej ekspozycji powoduje znaczne cierpienie i silny niepokój

• Zaabsorbowanie niedostateczną wielkością ciała i muskulatury powoduje upośledzenie w społecznych, zawodowych i innych ważnych sferach życia

• Kontynuowanie ćwiczeń, diety oraz używania substancji, pomimo znajomości potencjalnych zagrożeń

Pytania, które mogą pomoc ustalić czy dana osoba cierpi na bigoreksję.

1. Jak często ćwiczenia lub dieta wpływają na Twoje relacje z innymi?

2. Czy Twoje zaabsorbowanie tym jak wyglądasz powoduje, że nie wypełniasz Twoich obowiązków w szkole lub pracy?

3. Czy z powodu przejęcia wyyglądem często opuszczasz szkołę, pracę lub unikasz spotkań towarzyskich?

4. Co robisz żeby uniknąć pokazywania swojego ciała publicznie? Czy nosisz workowate ubrania lub czapki żeby ukryć swój wygląd?

5. Czy niepokoje związane z wyglądem wpływają na Twoje życie seksualne?

6. Ile czasu dziennie poświęcasz na dbanie o swój wygląd?

7. Ile czasu dziennie spędzasz ćwicząc?

8. Jak długo martwisz się każdego dnia o swój wygląd?

9. Jak często Twój wygląd sprawia, że czujesz się przygnębiony lub zaniepokojony?

10. Jak często jesteś na diecie, jesz tylko określone produkty (niskotłuszczowe, niskowęglowodanowe i wysokobiałkowe)?

11. Jaką część swoich zarobków przeznaczasz na poprawę swojego fizycznego wyglądu (sprzęt do ćwiczeń lub zajęcia, operacje, specjalną żywność czy wspomaganie diety)?

12. Czy przyjmowałeś środki (legalne lub nielegalne) aby schudnąć lub zwiększyć masę mięśniową?

ODWRÓCONA ANOREKSJA

Dysmorfię mięśniową opisał po raz pierwszy w 1993roku H. Pope z zespołem z Harvard Medical School. Początkowo określił ją jako „reverse anorexia nervosa” (odwrócona anoreksja), z uwagi na to, że o ile w przypaku anoreksji występuje podążanie za chudością, o tyle w przypadku bigoreksji – za przyrostem masy, szczególnie za rozbudową muskulatury. Według badań Pope’a większość mężczyzn intensywnie trenujących na siłowni uważała, że byliby bardziej atrakcyjni dla kobiet, gdyby mieli ok. 14 kg mięśni więcej, niż mają obecnie. Szacuje się, że na bigoreksję cierpi ok. 10% osób intensywnie ćwiczących na siłowni. Głównym motywem osób o skłonnościach bigorektycznych jest doświadczanie silnej presji i potrzeby bycia atrakcyjnym za wszelką cenę, a dieta i treningi są dla nich strategią pokonywania głęboko ukrytych, często nieuświadamianych problemów.

Z badania A. Rakfalskiej, przeprowadzonego pod opieką prof. K. Schier, wynika, iż spośród mężczyzn intensywnie trenujących sporty siłowe:

– 45,7% trenuje również wtedy, gdy są chorzy lub mają kontuzję;

– 71,9% doświadcza poczucia winy z powodu ominiętego treningu;

– 53,2% nigdy nie jest zadowolonych ze swojego wyglądu;

– 50% ciągle przejmuje się tym, jak mogą być postrzegani przez innych.

Spośród mężczyzn intensywnie trenujących badaczki wyłoniły grupę mężczyzn, którzy mają zaburzony obraz ciała (uważają, że ich ciało wymaga nieustannego udoskonalania i korekty pomimo braku obiektywnie znaczących defektów). Wśród tych mężczyzn:

– 23,3% codziennie myśli (mniej więcej przez 30 min.), iż są niewystarczająco umięśnieni bądź zbyt mali;

– u 7% przejmowanie się swoim wyglądem budzi niepokój lub/i wywołuje niechęć do rozbierania się w szatni;

– 39,5% przestało robić coś z powodu niezadowolenia z własnego ciała;

– 34,9% ciągle przejmuje się tym, jak inni mogą postrzegać ich ciało;

– 79,1% czuje się źle, jeśli z jakiegoś powodu opuści trening;

– 39,5% trenuje także wtedy, gdy są chorzy bądź mają kontuzję.

MOŻLIWE PRZYCZYNY ZABURZEŃ

Trudno określić jednoznacznie podłoże bigoreksji, zwłaszcza, że jest to zaburzenie stosunkowo nowe i nie zostało jeszcze tak dokładnie zbadane jak np. anoreksja czy bulimia. Można przypuszczać, że – podobnie jak w innych zaburzeniach odżywiania – nie jest to jedna przyczyna, a wiele powiązanych ze sobą czynników. Ważną rolę niewątpliwie odgrywają tu determinanty kulturowe. Szczególnie w kulturze Zachodu widoczna jest koncetracja na ciele, sprawności fizycznej, młodości i zdrowiu oraz konieczność wyścigu z czasem. Promowane jest szczupłe i zadbane ciało, które gwarantuje szeroko rozumiany sukces, czy – jak w przypadku mężczyzn – ciało umięśnione, które świadczyć ma o sile i męskości. Przekazy medialne lansujące takie wizerunki zwiększają niezadowolenie z ciała, zwłaszcza u młodych ludzi. Nie jest to jednak wystarczające wyjaśnienie, gdyż przekazy te trafiają do większości młodych ludzi, a tylko u niektórych pojawiają się zaburzenia odżywiania; szacuje się u ok. 10% adolescentów i osób we wczesnej dorosłości. Obecnie akcentuje się również znaczenie czynników biologicznych w rozwoju zaburzeń odżywiania. Jednak takie czynniki mogą być przyczyną wielu różnych zaburzeń, nie tylko z kręgu zaburzeń odżywiania, a więc trudno stwierdzić, czy są one ich przyczyną – być może jedynie czynią organizm bardziej podatnym na ich wystąpienie.

MOŻLIWE SPOSOBY LECZENIA

Wiele osób cierpiących na bigoreksję nie szuka pomocy czy leczenia, uważając, że nic im nie dolega, że jedynie starają się poprawić swoje ciało. Najtrudniejsze jest przekonanie osoby o konieczności podjęcia leczenia, zwłaszcza, że często cieszy się ona świetnym zdrowiem i wyglądem (niestety często krótkotrwałym). W leczeniu bigoreksji można znaleźć kilka podejść. Jednym z nich jest leczenie farmakologiczne (leki antydepresyjne – głównie fluoksytyna – prozac), połączone z terapią poznawczo-behawioralną. Innym sposobem leczenia jest psychoterapia. Niestety osoby dotknięte dysmorfią mięśniową udają się do lekarza zazwyczaj w przypadku przetrenowania, kontuzji lub innej choroby, a nie z powodu objawów związanych z bigoreksją, dlatego bardzo ważne jest wsparcie bliskich, a także szczególna uważność trenerów personalnych na siłowniach czy osób trenującyh sportowców.

KONSEKWENCJE BIGOREXII

Bigoreksja powoduje wiele negatywnych skutków, zarówno fizycznych, jak i psychicznych. Przede wszystkim, z powodu wytężonych treningów łatwo można przetrenować organizm lub nabawić się kontuzji. A jeśli mimo to, nie zaprzestanie się treningów można doprowadzić do trwałych uszkodzeń organizmu. Ponadto stosowanie wysokobiałkowej diety, z jednej strony powoduje niedobór niezbędnych składników odżywczych, a z drugiej bardzo obciąża zwłaszcza nerki i wątrobę i może prowadzić do ich niewydolności. Wyniszczające dla organizmu jest również stosowanie sterydów anabolicznych, które może prowadzić między innymi: do impotencji i zaniku jąder, zmniejszenia zdolności krzepnięcia krwi, nadciśnienia tętniczego, kołatania serca, rozszerzenia mięsnia sercowego, a także może powodować żółtaczkę, choroby wątroby, niewydolność nerek, raka. Wywołuje także zatrzymywanie wody i sodu w naczyniach i tkankach, co prowadzi do obrzęków twarzy i stawów. Ponadto może zwiększać ogólną agresję, jak również stany depresyjne, lękowe oraz bezsenność.

Skutki psychiczne są równie dotkliwe. Osoby z powodu niezadowolenia ze swojego wyglądu czują ciągły przymus wykonywania pewnych czynności (związanych głownie z treningiem i dietą). Z tego względu pogorszeniu ulegają ich relacje z innymi ludźmi, co ostatecznie prowadzi do poczucia odizolowania i osamotnienia, a całe ich życia skupia się wokół planowania treningów i diety oraz ich stosowania.

Bibliografia

1. Leone J.E., Sedory E.J., Gray K.A., Recognition and treatment of muscle dysmorphia and related body image disorders (2005), http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC1323298/#!po=52.7778

2. 2Murray S.B., Rieger E., Touyz S.W., De la Garza Garcia Y., Muscle dysmorphia and the DSM-V conundrum: where does it belong? A review paper (2010), http://onlinelibrary.wiley.com/doi/10.1002/eat.20828/pdf

3. Diagnostic and statistical manual of mental disorder: DSM-5., Body Dysmorphic Disorder 300.7 p.242-247, Washington, D..: American Psychiatric Association, 2013

4. Rakfalska A., Schier K., Spostrzeganie własnego ciała przez mężczyzn intensywnie uprawiających sporty siłowe. Przypadki dysmorfii mięśniowej. PSYCHIATRIA I PSYCHOLOGIA KLINICZNA Nr 2 r. 2008, str, 93-103.

5. Wycisk J., Ziółkowksa B., Młodzież przeciwko sobie. Zaburzenia odżywiania i samouszkodzenia. Rozdz. III. Warszawa: Difin, 2010