Anoreksja (jadłowstręt psychiczny, anoreksja psychiczna, anorexia nervosa)
Jedna z postaci zaburzeń łaknienia polegająca na stałym i znacznym ograniczaniu pokarmów, często, choć nie zawsze połączona z różnymi formami zachowań (ćwiczenia fizyczne, wymioty, stosowanie środków przeczyszczających itp.) w celu uniknięcia przyboru masy ciała. Anoreksji psychicznej towarzyszy stałe zaburzenie percepcji własnego ciała. Dominującą cechą jadłowstrętu psychicznego jest nadmierna kontrola wagi oraz dążenie do bycia coraz szczuplejszym. Towarzyszy jej lęk przed zwiększeniem masy ciała lub otyłością nawet, gdy występuje niedowaga. Zaburzenie to skutkuje licznymi objawami somatycznymi, w tym m.in. zaburzeniami układu krwionośnego, hormonalnego, wtórnym bądź pierwotnym brakiem miesiączki u kobiet i dziewcząt; u mężczyzn – zaburzeniem erekcji.
Bulimia (żarłoczność psychiczna, bulimia psychiczna, bulimia nervosa)
Pod koniec lat 70. XX wieku uznana za odrębną jednostkę chorobową. Charakteryzują ją epizody żarłocznego jedzenia w ilościach zdecydowanie większych niż większość ludzi zjadłaby w ciągu podobnego czasu i w tych samych okolicznościach. Towarzyszą im niewłaściwe zachowania kompensacyjne, które mają na celu zapobiec wzrostowi masy ciała, takie jak prowokowanie wymiotów, nadużywanie środków przeczyszczających i moczopędnych, głodzenie się czy nadmierna aktywność fizyczna. Dominującym objawem bulimii jest poczucie braku kontroli nad jedzeniem w czasie napadu, tzn. uczucie, że nie można przestać lub kontrolować ilości zjadanego pożywienia. Powikłaniem bulimii psychicznej są m.in. groźne dla życia zaburzenia elektrolitowe, choroby przewodu pokarmowego i jamy ustnej.
Bigoreksja (ang. bigorexia)
Nie stanowi odrębnej jednostki chorobowej ujętej w klasyfikacjach chorób, jest zaliczana do zaburzeń odżywiania się nieokreślone inaczej lub innych zaburzeń odżywiania się. Do głównych symptomów tego zaburzenia zalicza się m.in. obsesyjne zaabsorbowanie wyglądem zewnętrznym i muskulaturą ciała. Myśli chorego skoncentrowane są wokół przekonań, że jego ciało jest chude, wątłe, pozbawione tłuszczu i nieumięśnione, które determinują permanentną frustrację związaną z subiektywnie nieperfekcyjną sylwetką ciała i w związku z tym ciągłe ćwiczenia fizyczne. Osoby z bigoreksją (głównie mężczyźni) stosują często odpowiednią dietę, odżywki oraz środki farmakologiczne np. sterydy mające na celu rozrost tkanki mięśniowej. Zaburzeniu towarzyszy ograniczenie życia osobistego, zubożenie relacji społecznych, ale też wzrost zachowań agresywnych. Częstymi powikłaniami są zmiany nerkowe, ból w klatce piersiowej, zmiany skórne czy impotencja.
Ortoreksja (ang. orthorexia nervosa)
Patologiczna fiksacja na punkcie zdrowego, prawidłowego, naturalnego i zbilansowanego odżywiania się. Wiąże się z zaabsorbowaniem nie tyle ilością, co jakością spożywanych pokarmów i płynów, nadmiernym dbaniem o to, aby zjadać odpowiednie produkty (tzw. right food), produkty typu light czy fit, pochodzące z ekologicznych źródeł. Dzień osoby chorej podporządkowany jest myślom i działaniom związanym z odpowiednim przygotowaniem jedzenia, porami posiłków, czytaniem etykiet itp. Codzienne życie chorego, relacje społeczne i obowiązki zawodowe zależne są od reżimu związanego z jedzeniem. Jednostka doświadcza poczucia wyższości estetycznej, moralnej i osobowościowej wobec innych, którzy odżywiają się w sposób niezdrowy i niedbały.
Kompulsywne jedzenie (zespół kompulsywnego objadania się, ang. BED – binge eating disorder)
Należy do niespecyficznych zaburzeń odżywiania się. Cechą charakterystyczną tego zespołu jest wewnętrzny przymus nadmiernego jedzenia, towarzyszy mu brak kontroli nad ilością spożywanego pokarmu i brak możliwości zaprzestania jedzenia. Podczas epizodów jedzenia napadowego występują zachowania takie jak: jedzenie znacznie szybsze niż normalnie, brak fizycznego uczucia głodu, objadanie się do momentu pojawienia się silnych objawów ze strony przewodu pokarmowego. Napady objadania się następują w samotności, po jedzeniu następuje uczucie niezadowolenia z siebie, poczucie winy, depresja, zmęczenie i brak energii oraz przygnębienia. Następuje utrata zainteresowania życiem towarzyskim i jakąkolwiek aktywnością fizyczną. Nie występują zachowania kompensacyjne np. wymioty czy stosowanie leków przeczyszczających.
Otyłość i nadwaga
Choroba dotykająca jednostki i poważny problem społeczny i ekonomiczny. Charakteryzuje się wzmożonym odkładaniem się tłuszczu w organizmie. W przypadku kobiet lokuje się zazwyczaj wokół bioder i ud, a u mężczyzn wokół brzucha. Nadwaga i otyłość powstaje na skutek dostarczania z pożywieniem nadmiernej ilości energii do organizmu, której nie zużywa on na swoje potrzeby i wydatki związane z codziennym życiem. Przyczyny nadwagi i otyłości mogą być fizyczne, ale też społeczne: od zaburzeń hormonalnych, wad rozwojowych, przyczyn genetycznych czy schorzeń układu nerwowego lub mięśniowego, depresję, po niewłaściwy sposób odżywiania się i brak aktywności fizycznej. Codziennie doświadczane skutki nadwagi i otyłości to m.in. niemożność wykonania wysiłku, męczliwość, bóle kostno-stawowe, wzrost ciśnienia krwi, miażdżyca, cukrzyca, udary mózgu, zapalenia i zwyrodnienia układu ruchowego, zespół policystycznych jajników, insulinooporność oraz skrócenie długości życia.
Nocne jedzenie (zespół jedzenia nocnego, ang. NES – night eating syndrome)
Forma zaburzeń łaknienia nieujęta we współczesnych klasyfikacjach chorób; nieodparta potrzeba spożywania dużych ilości w nocy, często w półśnie, co powoduje niepamięć swoich zachowań. Towarzyszy mu zaburzony, nieregularny rytm spożywania posiłków w ciągu dnia, zazwyczaj bardzo niewielkich ilości, ze zwiększającą się ilością wieczorem i w nocy. Z nocnym jedzeniem często współwystępują zaburzenia snu w postaci bezsenności – niemożność zaśnięcia spowodowana jest przymusem zjedzenia, po którym następuje ukojenie, odprężenie i w efekcie – sen. Po przebudzeniu chory doświadcza poczucia winy, porażki, obrzydzenia do samego siebie, często towarzyszącym zaburzeniem natury psychicznej jest depresja.
Pregoreksja (ang. pregorexia)
Termin ten pochodzi od angielskiego słowa pregnancy oznaczającego ciążę oraz anoreksji. Nie jest określeniem medycznym, jednak coraz częściej jest używana na potrzeby zdefiniowania zaburzeń występujących u kobiet w okresie ciąży, a związanych z nieprawidłowym żywieniem. Typowe dla pregoreksji zachowania obejmują ograniczenia dietetyczne i/lub intensywne ćwiczenia fizyczne prowadzone w celu utrzymania niskiej masy ciała, do zapobieżenia fizjologicznego dla okresu ciąży przyborowi masy ciała.
Zaburzenia odżywiania się u mężczyzn
Przyjmuje się, że dojrzewający chłopcy oraz dorośli mężczyźni stanowią około 10% przypadków zdiagnozowanych zaburzeń odżywiania się. Najczęściej stwierdza się u nich bulimię psychiczną oraz zespół kompulsywnego objadania się. Szacuje się, że jadłowstręt psychiczny diagnozowany zgodnie z kryteriami określonymi w klasyfikacji amerykańskiej DSM-IV występuje u 0–0,16% adolescentów oraz młodych mężczyzn. Wśród najważniejszych czynników ryzyka wystąpienia zaburzeń odżywiania się u mężczyzn wymienia się m.in. nadwagę oraz otyłość w dzieciństwie. Innymi czynnikami są zależność między występowaniem zaburzeń odżywiania się u mężczyzn a orientacją seksualną, percepcją własnej sylwetki czy wybranymi cechami osobowości. Obraz kliniczny na przykład jadłowstrętu psychicznego u mężczyzn można uznać za podobny do opisywanego u kobiet. W przypadku podejrzenia choroby sugeruje się wykonanie u nich pomiarów antropometrycznych, m.in.: BMI, stosunku wysokość/ waga z uwzględnieniem wieku, grubości fałdu skórnego w okolicy tricepsa. Powikłania zaburzeń odżywiania się u płci męskiej będące skutkiem niedożywienia, to m.in. objawy ze strony układu krążenia (np. tachykardia), ale także atrofia regionów korowych. Wydaje się ponadto, że mężczyźni nie skupiają się tak bardzo jak kobiety na osiągnięciu konkretnej wagi ciała, ale raczej na uzyskaniu kształtów/muskulatury zgodnych z wyidealizowanym obrazem (szerokie ramiona, wąskie biodra etc.).
Wymioty
Samodzielnie wywoływane wymioty są najczęściej stosowanym i jednocześnie najbardziej powszechnym sposobem oczyszczania organizmu po spożyciu pokarmu, zarówno obiektywnie, jak i subiektywnie jego nadmiernej ilości (niewielka ilość pokarmu, jednak zbyt duża z punktu widzenia chorego, że zagrażająca jego poczuciu bezpieczeństwa i poczuciu wartości). Zabiegi te stosowane są przez osoby nieleczona, ale również przez chorych leczonych ambulatoryjnie. Prowokowanie wymiotów może nastąpić na skutek mechanicznie wywoływanego odruchy gardłowego lub po spożyciu różnych substancji ułatwiających zwrócenie treści pokarmowych. Zagrożenia płynące ze stosowania tego typu zachowań to m.in. rozerwanie ścian przełyku, zaburzenia gospodarki wodno-elektrolitowej, osłabienie odruchu gardłowego, zdarzają się połknięcia ciał obcych – „narzędzi” prowokujących wymioty.
Leki moczopędne
Leki dostępne wyłącznie na receptę. Są stosowane przez osoby z zaburzeniami łaknienia, gdyż powodując ucieczkę wody dają złudne poczucie szybkiego chudnięcia. Do najpopularniejszych należą: furosemid, spironolakton, hydrochlorotiazyd torasemid. Największe ryzyko związane jest z odwodnieniem. Nadużywanie powoduje spadek ciśnienia, zmęczenie, zawroty głowy i wiele innych. Zaburzenia wodno-elektrolitowe mogą prowadzić nawet do śmierci.
Leki i środki przeczyszczające
Stosowane przez osoby z zaburzeniami łaknienia, gdyż powodując ucieczkę wody, dają złudne poczucie szybkiego chudnięcia. Woda z organizmu „ucieka” przez jelito. Do napopularniejszych należą: bisakodyl, antrazwiązki, laktuloza, olej rycynowy, parafina ciekła, makrogole. Leki te nadużywane powodują zaburzenia elektrolitowe i uzależniają. Nadużywanie powoduje spadek ciśnienia, zmęczenie, zawroty głowy i wiele innych. Zaburzenia wodno-elektrolitowe mogą prowadzić nawet do śmierci. W aptece bardzo często spotykamy się z poglądem, że zioła i herbatki o działaniu przeczyszczającym (aloes, senes, kruszyna itp.) jako naturalne muszą być całkowicie bezpieczne. To nieprawda. Wszystkie one powodują odwodnienie, uzależnienie z koniecznością zwiększania dawek, atonię jelit.
Aktywność fizyczna
U osób z zaburzeniami łaknienia występują nadmiernie, według klasyfikacji DSM, ćwiczenia fizyczne są wtedy nadmierne, gdy „znacznie utrudniają wykonywanie ważnych czynności, są przeprowadzane w nieodpowiednich okolicznościach, bądź w niewłaściwym czasie, gdy osoba nie przerywa ćwiczeń fizycznych pomimo obrażeń ciała lub innych powikłań medycznych. Nadmierne ćwiczenia fizyczne zaburzają więc codzienne funkcjonowania i prowadzą do uszkodzeń ciała – istnieją przeciwskazania medyczne do ich stosowania, np. wyniszczenie organizmu, zaburzenia rytmu serca i in.
Inne
Z innych zachowań kompensacyjnych obserwowanych u chorych na zaburzenia łaknienia, można wymienić poszczenie oraz nieprawidłowe stosowanie leków, tj. wstrzykiwanie insuliny lub zażywanie hormonów tarczycy. Poszczenie jako zachowanie kompensacyjne oznacza powstrzymywanie się od jedzenia przez dłuższe okresy czasu w celu schudnięcia, bądź zmiany sylwetki ciała. Wstrzykiwanie insuliny ma za zadanie wykorzystać jej działanie w organizmie człowieka – zwiększyć przemianę spożywanego cukru. Nadużywanie hormonów tarczycy powoduje nadczynność tego gruczołu. Osoby chore, u których występuje nadczynność tarczycy mogą unikać przyjmowania leków, aby utrzymać i zmniejszyć jeszcze bardziej masę swojego ciała.
Współuzależnienie
Początkowo termin ten dotyczył jedynie żon i bliskich osób uzależnionych od alkoholu. Obecnie współuzależnienie diagnozuje się w powiązaniu z uzależnieniem bliskiej osoby od narkotyków, hazardu, seksu, ale też w kontekście anoreksji i bulimii. Osobę współuzależnioną charakteryzuje przekonanie o posiadaniu zdolności do wywierania znaczącego wpływu na drugiego człowieka. Przekonanie to utrwala się pomimo powtarzających się niepowodzeń i doświadczania przykrych emocji z tym związanych. Z jednej strony osoba współuzależniona wchodzi w role “wybawcy”, z drugiej jest jej prześladowcą. Życie w przewlekłym stresie uniemożliwia jej prawidłowe funkcjonowanie. W przypadku występowania zaburzeń łaknienia, w rodzinach u osób zdrowych może pojawić i często pojawia się mechanizm zaprzeczania problemowi. Ten mechanizm obronny wynika z ogromnego poczucia lęku i poczucia bezradności. Pojawia się poczucie winy, a z drugiej stronu szukanie winnej osoby. Zazwyczaj następuje uczucie złości związane z podejmowanym leczeniem.
Farmakoterapia
Leki psychiatryczne stanowią jedynie element multidyscyplinarnej terapii zaburzeń odżywiania się. O wyborze leku decyduje wiele czynników, m.in. wywiad rodzinny, charakter objawów oraz współwystępujące choroby i schorzenia. W leczeniu zaburzeń łaknienia odgrywają jednak znaczącą rolę. Przede wszystkim łagodzą objawy, przyspieszają proces zdrowienia oraz zmniejszają prawdopodobieństwo nawrotu.
Hospitalizacja
Problem hospitalizacji jest stosunkowo kontrowersyjny. Decyzja o ewentualnej hospitalizacji powinna być podjęta we wczesnym etapie choroby. W praktyce, najczęściej hospitalizowani są pacjenci z anoreksją psychiczną oraz pacjenci z odmową leczenia, którzy nie mogą być leczeni ambulatoryjnie. W podjęciu decyzji o leczeniu szpitalnym powinny brać udział czynniki, takie jak stan fizyczny i psychiczny pacjenta, poziom lęku, zarówno pacjenta, jak i najbliższych oraz dostępność zasobów radzenia sobie z trudną sytuacją, którą z pewnością jest hospitalizacja.
Czynniki, które należy rozważyć to:
- odwodnienie
- masa ciała poniżej 3 odchylenia w BMI, stosunek wagi do wzrostu mniejszy niż 75%
- zaburzenia układu krążenia, niskie ciśnienie krwi, niski, nieregularny puls
- zaburzenia wodno-elektrolitowe
- wymiotowanie krwią, fusowate wymioty
- nasilone zaburzenia depresyjne, myśli samobójcze
- nieskuteczność leczenia ambulatoryjnego.
Grupy samopomocy
Formalnie nie są rodzajem terapii w tradycyjnym tego słowa znaczeniu, są prowadzone przez uczestników, a nie profesjonalistów, zaburzenia odżywiania są w nich traktowane jak uzależnienia (grupy samopomocy funkcjonują na zasadach takich jak np. grupy AA). Samopomocą mogą być również działania wdrażane do codziennego życia przez osoby chore na zaburzenia łaknienia takie jak edukacja związana z powikłaniami choroby, prowadzenie dzienniczków, regularne jedzenie, szczerość wobec siebie i choroby i in. Należy jednak PAMIĘTAĆ, że samopomoc w jakiejkolwiek formie NIE JEST WYSTARCZAJĄCA. Może ona pełnić jedynie FUNKCJĘ WSPOMAGAJĄCĄ i WSPIERAJĄCĄ PODSTAWOWE LECZENIE.
